Heb ik een hondsdolheid vaccinatie nodig voordat ik naar Ecuador reis?
Als je in Nederland naar de GGD gaat voordat je naar Ecuador afreist, dan kan het zijn dat ze aanraden om je in te laten enten tegen hondsdolheid.
Toen ik in 2003 voor 11 maanden naar Latijns-Amerika af zou reizen, was het advies van de GGD om me ook tegen hondsdolheid in te laten enten. Dit zouden dan drie inentingen van elk 100 Euro zijn, versprijd over drie verschillende werkdagen. Deze drie hondsdolheid vaccinaties zouden me dan 24 uur extra geven in het geval dat ik door een verdacht dier gebeten zou worden. Maar in deze nu 48 uur na een hondenbeet, heb ik alsnog nieuwe vaccinaties nodig. Hmm, dus 300 Euro en drie extra afspraken, alleen zodat ik na een hondenbeet 48 uur i.p.v. 24 uur heb? Nee, dat was me te duur.
De afgelopen maanden heb ik echter geleerd dat het ‘hondsdolheid vaccinatie verhaal’ in de praktijn iets anders is. Tegenwoordig kost het Rabiësvaccin bij het Vaccinatiecentrum 24 Euro per prik en heb je er 4 nodig. Voor meer informatie www.vaccinatiecentrum.nl en tle.: 085-9020303 Waarom ik zelf mijn mening over rabiës vaccinaties wat heb aangepast kun je hieronder lezen. Daarnaast kun je helemaal onderaan ook meer lezen over de persoonlijke ervaringen van D. Zij besloot in 2019, na gebeten te zijn door een hond, om vanuit Peru terug naar Nederland te reizen, net als een Nederlandse jongen die in 2020 in Guatemala door een hond gebeten werd…
Ondertussen reis ik zelf al ruim 16 jaar op en af naar en door Latijns-Amerika. Ik ben 3 á 4 keer gebeten door (straat)honden en ook een paar keer door andere (wilde) dieren. Deze ‘wilde dieren’ verbleven in de beide dierenopvangcentra waar ik werkte. Alle dieren zagen er gezond uit en waren ook gezond, dus ik heb me nooit zorgen gemaakt over het krijgen van hondsdolheid. Ik zou me wel zorgen gemaakt hebben als ik bijvoorbeeld door een vleermuis, of een echt wild dier (niet een die in een verblijf woont) gebeten was, maar dit is nooit gebeurd.
De belangrijkste redenen waarom ik me nooit echt zorgen gemaakt heb over het krijgen van hondsdolheid zijn al volgt:
Mensen kunnen hondsdolheid alleen krijgen via een beet van een hondsdoldier. Of wanneer speeksel of hersenweefsel van een hondsdoldier in contact komt met een open wond.
Honden met hondsdolheid kunnen het virus maximaal drie tot zes dagen voor het verschijnen van de klinische symptomen verspreiden. Wanneer zij deze klinische symptomen beginnen te vertonen, hebben ze echter nog slechts een paar dagen te leven…
Hoe voorkom je in Ecuador om door een hond gebeten te worden?
Let op: Na het publiceren van mijn eerste advies over hoe je het beste met agressief gedragende/ overkomende honden in Latijns-Amerika om kunt gaan, kreeg ik verschillende negatieve reacties van niet goed lezende dierenliefhebbers. Ik heb de tekst nu dus iets aangepast. Daarnaast wil ik aangeven dat ik zelf een grote honden liefhebber ben en ruim 6 jaar in verschillende dierenopvangcentra in Zuid-Amerika gewerkt heb. Het maakt me niet zoveel uit hoe andere over me denken, maar de reden dat ik dit nu vermeld is om aan te geven dat ik NIET voor mijn een dier pijn zou doen. Het onderstaande advies is gebaseerd op ruim 16 jaar van ervaringen in Latijns-Amerika + observatie van wat de lokale bevolking doet.
Als je in Latijns-Amerika gaat wandelen, fietsen en/ of hardlopen, is de kans groot dat je loslopende honden tegenkomt. Sommige zijn straathonden, anderen komen vanaf een niet afgesloten tuin op je af rennen. De meeste honden zijn gelukkig niet echt agressief. Maar als ze blaffen en misschien zelfs grommen/ agressief overkomen en te dichtbij komen, pak dan gerust een kleine steen van de grond. Vaak is alleen al de beweging van het oppakken en gooien van een steen voldoende om de hond weg te jagen. Mocht dit niet zo zijn (wat weinig voorkomt), gooi dan i.d.d. de steen naar de hond (extra note, nogmaals, het is meestal niet nodig om de hond ook echt te raken, doe dit dus alleen wanneer de hond nog steeds de neiging heeft om je aan te vallen). Het gooien van stenen is hoe de meeste lokale bewoners in Latijns-Amerika met (straat)honden omgaan. Mocht je door je knieen gaan om de hond aan je hand te laten snuffelen, zoals we in Nederland wel doen, dan denkt de hond waarschijnlijk toch dat je een steen op wil pakken.
Als je op een fiets zit kun je afstappen en de fiets tussen jou en de hond houden terwijl je verder loopt. Het kan echter ook zijn dat het helaas nodig is om de hond een schop te geven, voordat deze jou bijt. Gelukkig komt ook dit weinig voor. Het is trouwens ook een advies van de meeste gidsen die fietstours over de Death Road in Bolivia begeleiden.
Belangrijk, mocht een hond blaffend op je afkomen, keer deze dan nooit de rug toe en probeer nooit weg te rennen! Houd altijd oogcontact en loop rustig uit het territorium van de hond. Bijna elke hond heeft een onzichtbare grens en zal je ook niet verder volgen.
Hondsdolheid vaccinatie noodbeleid in Ecuador
Ik ben niet bang voor honden, of zelf hondebeten. Maar na mijn ervaringen van het afgelopen weekend ben ik wel blij dat ik nooit door een verdacht dier gebeten ben.
Als dat zo was, dan had ik het waarschijnlijk niet overleeft. Of in ieder geval niet hier in Ecuador. Ik vermoed echter dat andere Latijns-Amerikaanse landen er soortgelijke incomplete noodprocedures op na houden.
Gelukkig heeft Ecuador wel een goed preventief vaccinatieprogramma tegen hondsdolheid. Hondenbezitters zijn verplicht om hun honden te vaccineren tegen hondsdolheid en elk jaar is er een maandelijkse campagne om gratis hondsdolheidsvaccinaties uit te delen. Eenmaal per jaar stuurt de regering van Ecuador zelfs arbeiders op pad om hondeneigenaren te bezoeken en te controleren of hun honden geldige vaccinaties hebben.
Volgens de volgende Ecuadoraanse website van de ODA (een nationale organisatie die dieren in Ecuador helpt) is er al meer dan 20 jaar geen enkel geval van hondsdolheid bekend in Ecuador.
Aan de andere kant vertelde een woordvoerster van de officiële Nederlandse Gezondheidsdienst me net dat deze informatie niet helemaal betrouwbaar is. Volgens haar zijn er de afgelopen 20 jaar enkele verdachte gevallen geweest. Echter, gebrek aan voldoende kennis kan betekenen dat deze gevallen niet over hondsdolheid gingen. Helaas kan het ook betekenen dat er eigenlijk nog meer besmette gevallen waren, maar dat deze niet werden herkend.
De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) schrijft dat er tussen 2013 en 2016 in Ecuador minder dan 4,5 personen aan hondsdolheid zijn gestorven. Peru had in dezelfde periode tussen de 4,5 en 20 sterfgevallen, maar is dan ook 5 keer zo groot.
De Wereldorganisatie voor Diergezondheid beschouwde hondsdolheid ook in 2019 nog als aanwezig in Ecuador.
Hondsdolheid/ rabiës vaccinatie advies van de WHO
Ik denk dat de informatie op bovenstaande websites voldoende bewijs toont dat gevallen van hondsdolheid in Ecuador zeer, zeer zeldzaam zijn, maar desondanks nog steeds voorkomen.
Dus wat kun je nu het beste doen als je in Ecuador door een wild dier, of (straat)hond gebeten word? De WHO geeft het volgende advies:
Ga zo snel mogelijk naar een ziekenhuis en begin met een Post-exposure Profylaxis (PEP) behandeling. Deze PEP is de onmiddellijke behandeling van een bijtslachtoffer na mogelijke blootstelling aan hondsdolheid. Deze behandeling voorkomt dat het virus in het centrale zenuwstelsel terechtkomt, en dan waarschijnlijk de dood tot gevolg heeft.
De Post-exposure Profylaxis (PEP) bestaat uit:
1- Zeer grondig wassen van de wond; Hierbij wordt de wond onmiddellijk en grondig gespoeld en gewassen (15 min.) met water en zeep, wasmiddel, povidon-jodium of andere stoffen die het hondsdolheidsvirus kunnen doden. Indien mogelijk kun je de wond ook het beste open houden om te laten luchten en schoon bloeden. Probeer dus de hechtingen en zelfs een strak verband op de wond te beperken. Als je geen geldige tetanusvaccinatie hebt, is het aan te raden om ook zo’n vaccinatie te krijgen.
2- Afhankelijk van de ernst van het contact met het verdachte hondsdolle dier wordt de aanbevolen toediening van PEP verdeeld over drie categorien:
Categorie I
Het aanraken of voeden van dieren, het likken van dieren op een intacte huid (geen blootstelling)
2A – Aanbevolen PEP-behandeling: Geen
Categorie II
Knabbelen van de onbedekte huid, kleine krasjes of schaafwonden zonder te bloeden (blootstelling)
2B – Aanbevolen PEP-behandeling: Lokale behandeling van de wond en onmiddellijke toediening van rabiësimmunoglobuline (RIG) en onmiddellijke vaccinatie met het antirabiësvaccin.
Categorie III
Enkele of meerdere transdermale beten of krassen, verontreiniging van het slijmvlies of gebroken huid met speeksel van dierlijke likken, blootstelling door direct contact met vleermuizen (ernstige blootstelling)
2C – Aanbevolen PEP-behandeling: Lokale behandeling van de wond en onmiddellijke toediening van rabiësimmunoglobuline (RIG) en onmiddellijke vaccinatie met het antirabiësvaccin.
Nood vaccinatie behandeling tegen hondsdolheid/ rabiës
Ten eerste, een snelwerkend shot van rabiësimmunoglobuline (ERIG of HRIG), om te voorkomen dat het virus je verder besmet.
Beide globulinebehandelingen (RIG’s) zijn goed en bestaan uit verschillende shots die worden gegeven in de buurt van het gebied waar het dier je gebeten heeft. Het is het beste om deze shots zo snel mogelijk te ontvangen nadat je gebeten bent (binnen 24 uur), maar het kan nog steeds gegeven worden tot maximaal 7 dagen na de beet. Het doel van deze shots is om je lichaam een directe stimulans te geven om te helpen bij het produceren van antistoffen en het bestrijden van het hondsdolheidsvirus.
Beide producten worden geproduceerd door het vaccineren van paarden (ERIG) of mensen (HRIG). Hun plasma produceerd dan antilichamen tegen het hondsdolheidsvirus en kan gebruikt worden als RIG.
De ERIG dosis is twee keer zo hoog (40 IE/kg lichaamsgewicht) als de dosis die nodig is wanneer je HRIG krijgt (20 IE/kg lichaamsgewicht). Het is echter belangrijk om niet te veel te krijgen, want dan kunnen de injecties averechts werken.
Als je de afgelopen 5 jaar al een preventieve rabiësvaccinatie hebt gehad, dan heb je deze RIG-vaccins niet nodig, omdat je lichaam al enkele antistoffen tegen hondsdolheid heeft aangemaakt. Het is echter nog steeds aan te raden om een extra boost te geven aan de rabiësvaccinatie.
Na ontvangst van de RIG-vaccinaties krijg je de eerste van de 4 of 5 vaccinatievaccins tegen rabiës. In Ecuador gebruiken ze VERORAB.
Ideaal gezien krijg je de VERORAB-injectie op de dag dat je gebeten bent. De injectie wordt meestal gegeven in de spieren van je bovenarm, op de tegenovergestelde plek van waar je je RIG-injecties hebt gekregen.
Volgens een algemeen behandelingsschema krijg je de eerste injectie dus op dag 0. De volgende is op dag 3, dan dag 7, dag 14 en dag 28 (of dag 21).
Als je moet reizen, is het goed om te weten dat je deze VERORAB-vaccinaties ook op andere locaties kunt krijgen. Ze hoeven niet uit hetzelfde flesje te komen. Toch is het goed om een foto te maken van het medicijn dat je hebt gekregen. Ook is het belangrijk om eerst na te vragen of dit medicijn op je volgende bestemming beschikbaar is.
Hoewel het risico om besmet te raken met hondsdolheid in Ecuador erg klein is, neemt het wel toe als:
– Het bijtende zoogdier een bekend rabiësreservoir of vectorsoort is.
– Je gebeten wordt in een geografisch gebied waar hondsdolheid nog steeds voorkomt.
– Het dier er ziek uitziet en/of abnormaal gedrag vertoont.
– Een open wond of slijmvlies in contact komt met speeksel van het dier.
– De beet werd niet uitgelokt
– Het dier is niet tegen rabiës was ingeënt.
Ideaal gezien hoeft de vaccinatiestatus van het verdachte dier niet de doorslaggevende factor te zijn bij het overwegen van de PEP behandeling. Het kan gebeuren dat lokale vaccinatieprogramma’s bij gebrek aan middelen en/of prioriteit niet voldoende geregeld zijn.
Echter de realiteit in Ecuador is anders
De lokale ervaringen na twee verschillende hondenbeten in de afgelopen 5 maanden, laten zien dat het standaard PEP beleid in Ecuador afwijkt van het WHO beleid. Dit werd ook bevestigd door twee verschillende artsen, waarvan één gespecialiseerd is in vaccinaties.
Waarschijnlijk omdat de RIG vaccinaties duur en beperkt beschikbaar zijn (zogenaamd alleen in Quito), worden deze in standaard noodbehandelingen niet gebruik.
Dit is niet ideaal, maar volgens het volgende WHO-gezondheidsonderzoek (pagina 3) kan de behandeling zonder RIG toch effectief zijn. In de meeste gevallen is de overlevingskans nog steeds bijna 100%. Dit is zolang het slachtoffer nog steeds direct zijn of haar rabiësvaccinatie krijgt op de dag dat hij of zij gebeten wordt door een verdacht dier.
Echter, en hier komt het, het huidige (januari 2020) beleid in Ecuador is om GEEN vaccinaties te geven als er niet genoeg reden is.
Dit betekend dat men eerst wacht of de hond / het dier echt ziek is, of tot de gebeten persoon de eerste symptomen begint te vertonen…
Volgens het officiële beleid van de Ecuadoraanse overheid worden slachtoffers van hondenbeten aangeraden om de hond 8 tot 10 dagen te observeren.
Als de hond niet ziek wordt heb je geen behandeling nodig.
Als je merkt dat de hond ziek wordt, dan mag je pas met je VERORAB behandeling beginnen.
Als je de hond niet kunt observeren, dan moet je je eigen gezondheid goed in de gaten houden. Als je je ziek begint te voelen, kom dan terug en laat je inenten tegen hondsdolheid (VERORAB).
Het probleem is dat dit te laat zal zijn. Het duurt ongeveer 7 tot 10 dagen voordat de vaccinatie tegen rabiës daadwerkelijk begint met het produceren van antilichamen en het bestrijden van het hondsdolheidsvirus. Zelfs als ze akkoord gaan om je ook de RIG-vaccinaties te geven, kan het 2 tot 3 dagen duren voordat de RIG op jouw locatie aankomt. Zonder de RIG-vaccinaties voor de eerste 7 tot 10 dagen zal de behandeling waarschijnlijk niet snel genoeg werken om de dood te voorkomen.
Dus wat moet je doen als je in Ecuador door een hond of een wild dier gebeten wordt
– Ga zo snel mogelijk naar een ziekenhuis en laat de wond schoonmaken (PEP 1 behandeling).
– Probeer de hond en zijn baasjes te vinden en vraag hen of de hond recentelijk ingeënt was tegen hondsdolheid. Officieel is dit wettelijk verplicht. Als de hond recentelijk goed is ingeënt tegen hondsdolheid, dan is er geen risico op besmetting.
Als je de hond/het dier niet kunt vinden, of als het niet zeker is of hij de afgelopen jaren goed is ingeënt, dan zul je een beslissing moeten nemen. Wil je het risico nemen en geloven dat het zeer onwaarschijnlijk is dat het dier hondsdolheid heeft, of wil je dat risico niet nemen? Als je dat risico niet wilt nemen;
– Probeer dan of je ook de PEP 2 behandeling kunt krijgen.
– Neem contact op met het alarmnummer van je zorgverzekering en/of je ambassade/consulaat. Leg de situatie zo gedetailleerd mogelijk uit en vertel hen ook over het officiële overheidsbeleid rond hondenbeten. Kijk na het uitleggen van de details hoeveel deze instellingen voor je kunnen doen om te proberen de juiste PEP-behandeling te krijgen.
– Zoals ik hierboven al schreef, zelfs als je de RIG-vaccinatie niet kunt krijgen, is het nog steeds belangrijk om op zijn minst de eerste VERORAB-vaccinatie te krijgen. Het liefst op de dag dat je gebeten werd, of in ieder geval zo snel mogelijk. Om deze vaccinatie al op de dag dat je gebeten bent te krijgen, zul je in het Spaans moeten kunnen onderhandelen en/of goede Spaans sprekende hulp moeten hebben.
Belangrijk: houd, indien mogelijk, de hond die je gebeten heeft altijd minimaal 10 dagen in de gaten.
Nadat een dier is blootgesteld aan het hondsdolheid kan het even duren voordat het virus is uitgezaaid naar zijn speekselklieren. Pas wanneer kan het dier het rabiësvirus via zijn speeksel kan uitscheiden is het daadwerkelijk besmettelijk.
Dit uitscheiden gebeurt pas in de laatste stadia van de ziekte. En je kunt hondsdolheid alleen in dit stadia krijgen als het speeksel of hersenweefsel van het geïnfecteerde dier in een open wond terechtkomt. Ook de klinische tekenen van infectie komen in deze laatste stadia voor, op de voet gevolgd door de dood.
Een zoogdier dan de klinische tekenen van hondsdolheid vertoond heeft nog slechts enkele dagen te leven. Om deze reden is het zo belangrijk om het dier dat je gebeten heeft voor 10 dagen te observeren. Als een hond, kat, tamme fret, etc. tien dagen na het voorval nog gezond is, kan worden aangenomen dat het hondsdolheidsvirus op het moment van bijten niet in het speeksel van het dier aanwezig was. Je bent dan dus niet besmet.
Het is nog wel mogelijk dat het zoogdier rabiës draagt, maar zelfs dan was dit op het moment van contact dus niet besmettelijk.
Andere positieve informatie is dat de standaard behandeling tegen hondsdolheid in Ecuador gratis is.
Hieronder de persoonlijke ervaringen van D. afgelopen jaar (2019) in Peru.
“De kans dat ik word gebeten is zo klein”. Ik hoor het mezelf nog hardop denken bij de GGD. Dat is natuurlijk ook zo, maar als je wel word gebeten is het echt een nachtmerrie. En dat is wat mij tijdens mijn reis afgelopen jaar in Peru is overkomen. Dag 3 van mijn reis komen twee blaffende honden mijn kant op rennen vanaf een erf. Ik ben opgegroeid met honden dus niet bang. Ik loop gewoon door en negeer ze. Plots voel ik een scherpe pijn in mijn been. Ik ben vooral verbijsterd. Ben ik nou net serieus gebeten? Dan bijt ook de andere hond me. Gelukkig druipen de honden daarna af. Het stappenplan was: terug naar hostel, alarmcentrale verzekering bellen, wonden wassen met lauw water en zeep, ziekenhuis voor wondverzorging en vaccinaties. Rabies prikken en immunoglobuline was nergens verkrijgbaar. Dan wordt het een race tegen de klok. De kans op besmetting is ontzettend klein, maar het gevolg van een besmetting dodelijk. Dus ga je echt dat risico nemen? Ik in ieder geval niet en na ongeveer 20 klinieken en ziekenhuizen te hebben bezocht en nog minimaal zoveel telefoontjes te hebben gepleegd is er maar 1 optie: terug naar Nederland.
De gouden tip: haal voorafgaand aan je reis bij de GGD je rabies prikken. Dat scheelt enorm veel stress als dit je – ondanks de kleine kans – toch overkomt. Je moet dan nog steeds 2 extra prikken halen op reis maar die zijn over het algemeen goed verkrijgbaar.
Hoe om te gaan met honden op reis? Ik vroeg het een vriend die politiehonden traint, maar daar is geen eenduidig antwoord op. Met “agressie” kan je ze mogelijk afschrikken, maar je kan het ook erger maken.
Ja, je mag mijn ervaringen i.d.d. publiceren. Het is goede info op reis! Ik ben inderdaad naar NL gevlogen en vanaf Schiphol direct naar de GGD. De rabies prik 1 kon ik nog wel in Lima krijgen (9 uur durende busrit vanaf Huaraz), maar immunoglobuline niet. Ik was alleen op reis, maar ik heb ontzettend lieve mensen ontmoet die me hebben geholpen en gesteund. En de alarmcentrale heeft ook goed geholpen. Het is op zo’n moment fijn om Nederlandse info te krijgen.
D. Hartelijk bedankt voor jouw verhaal! Ik hoop dat het andere mensen helpt.
Meer informatie over hondsdolheid kunt je o.a. vinden op:
What is rabies.
Facts about rabies.
Rabies vaccinations.
VERORAB.
Rabies treatment.
RIG.
With and without RIG.
Important note: The information above are written based on real life experiences in a developing country, Ecuador. The general recommendations come from experts, but personally I’m just a traveller. Also each case and each person is different; therefore I like to recommend travellers to use the information above as guide lines, but not as exact knowledge. In case you got bitten, it is always best to contact the emergency number of your own (health) insurance.
